Zara İlçemiz

Zara- da yerlesim Kalkolitik caga kadar uzanmaktadir. Todurge Golu civarindaki uil Hasan Mevki- inde yer alan Kultepe ve golun batisinda bulunan Tepecik Hoyukleri ile Demiryurt (Todurge) Koyu civarindaki Kaya Magaralari bilinen en eski buluntulardir. Sozu gecen tarihi buluntular Mu. 2600 yillarina kadar dayanmaktadir.

Daha sonraki donemlerde Hitit imparatorlugu zamaninda Mu 2000 -1000 yillari arasinda Zara-da istitina adli bir yerlesim yerinin bulundugu, bu merkezin Tabal yonetim bolgesine dahil oldugu ve Sivas-tan doguya giden bir ticaret yolu uzerinde yer aldigi gorulmektedir.

Mu. 1000 - 900 yillari arasinda Urartu, Mu. 700 ile 650 yillari civarinda Kimer, Mu 585 yili civarinda Med ve daha sonra da Mu. 350 yili civarinda Pers imparatorlugu- nun hakimiyeti altina girmistir.

Buyuk iskender-in, seferleri sirasinda kurdugu imparatorluga dahil olan Zara, daha sonra Cappadosia (Kapadokya) bagimsiz prensliginin sinirlari icinde yer almistir.

MS. 18 yilinda Komutan Germanikus-un Cappadosia bolgesini fethetmesiyle birlikte Roma imparatorlugu- na katilmistir. Bu imparatorlugun 395 yilinda ikiye ayrilmasindan sonra ise Bizans topraklari icinde yer almistir.

Zara, Bizans doneminde 600 yilina kadar Pontus bolgesinde yer almis, 7.- 9. yuzyillarda Armeniakon, 10. yuzyildan itibaren Sebastia Themasi sinirlari icinde yer almistir.

Turklerin Anadolu-da yurt kurmasindan sonra 1080-1178 yillari arasinda Danismendi Beyligi topraklari icinde yer almis, bu devletin sona ermesini muteakip Anadolu Selcuklu Devleti- ne katilmistir. Zara,imparatorlugun Vilayet-i Danismendiye yonetim bolgesi icinde kalmaktaydi. Selcuklularin en mamur parcasi Danismendiye vilayetiydi.

Anadolu Selcuklu Sultani Alaaddin Keykubat 1223 yilinda Selcuklularin buyuk komutanlarindan Kayseri Subasisi ve imparatorluk Saltanat Naibi Emir Kemalettin Kamyar-a Sivas-a tabi Zara-yi ikta olarak vermistir. ibni Bibi ve Anonim Selcukname- de nakledildigine gore, o donemler Zara-nin iradi 100 bin dirhemdi ve bu ikta karsiliginda adi gecen emirin 60 kisilik cebelu (Asker gurubu) beslemesi gerekiyordu.

Zara uevresi, Selcuklu tarihinin uzucu olaylarindan birisine de sahne olmustur. Bu da Kosedag Savasi' dir. Sultan Giyasettin Keyhusrev yonetiminde Sivas-tan hareket eden 80.000 kisilik Anadolu Selcuklu ordusu ile Baycu Noyin yonetiminde Erzincan- dan gelen 100.000 kisilik Mogol ordusu, Zara-nin kuzeydogusunda 1 Temmuz 1243- te savasmislardir.

Zara bu tarihten 1335 yilina kadar Mogol tahakkumu altinda kalmistir. 1335-1381 yillari arasinda da Eratna Devleti sinirlari icinde yer almistir. Zara- nin Eratna Devleti icinde oldugu donemde Divrigi sinirindan itibaren Memluklu Devleti topraklari basliyordu.

Eratna Devleti- nden sonra ayni topraklarda Kadi Burhanettin Ahmet Devleti kurulmus, Zara da bu devlet sinirlari icinde yer almistir. Kadi Burhanettin Kazabad (Kazova) Savasi' nda Sultan- in atini almak isteyerek ihanete yeltenmis olan Emir Kor Beyazid- in 1382 yilinda huzura gelip af dilemesi uzerine ihsanda bulunup Zara ve Todurga (Todurge) vilayetlerini kendisine Suyurgal olarak vermistir.

Kadi Burhanettin Ahmet-in yayla mevsimlerini Kosedag- da gecirdigi bilinmektedir. Bezm-i Rezm- e 1387, 1394, 1395 ve 1396 yillari yaz aylarini Kosadag- da gecirdigine iliskin kesin kayitlar mevcuttur. Bu donemlerde Kosedag devletin bir cesit yazlik baskenti halini almaktaydi.

Akkoyunlu Hukumdari Kara Yuluk Osman Bey, Sivas Hukumdari Kadi Burhanettin- den 1398 yilinda suruleri icin yaylak yeri gostermesini istemistir. Kadi ise kendisine sonbahara kadar bir yer vermistir. Muhtemelen buna kirilan Osman Bey, hukumdardan izin almaksizin memleketine donmek uzere Divrigi Kalesi- ne dogru hareket etmistir.

Yavuz Sultan Selim ve Kanuni Sultan Suleyman donemlerinde Zara Arz-i Rum (Erzurum) eyaleti Pasa (Merkez) sancagina bagli olup, Harput-Arapkir-Divrigi uzerinden gelip Karadeniz-e giden ticari yol uzerinde yer almistir. Osmanli donemi kayitlarindan, Kanuni Sultan Suleyman- in 1539 yilinda cikardigi bir fermanla, Zara yoresine, Kocgiri Asiretini yerlestirdigi anlasilmaktadir. Soz konusu asiretin daha once Horasan- dan gelip Dersim daglarina yerlestikleri, Sultan Alaaddin Keykubat tarafindan Dervis Beyaz adli bir asiret buyugune verilen tarihi bir secerede belirtilmistir.

Zara- nin 18. yuzyilda Sivas Beylerbeyligi- ne bagli bir yerlesim birimi oldugu, 1771 tarihini tasiyan muhtemel bir Alman tarafindan cizilmis Osmanli imparatorlugu haritasindan anlasilmaktadir. Bahse konu haritada Zara, Gazzara seklinde zikredilmistir.

1836 yilinda Kocgiri adiyla nahiye olan Zara, 1854 yilinda Sivas vilayetine baglanmis, 1870 yilinda Kochisar (Hafik) bucagi ile birlikte Sivas Merkez Sancagi- na bagli kaza statusune yukseltilmistir. Belirtilen tarihte Zara, Sivas- a bagli 8 ilceden birisi durumundadir. 1870 yilinda yapilan sayimda Zara- da 17.732- si Musluman, 1780- i gayrimuslim olmak uzere 18.512 erkek nufus tespit edilmistir.

Zara- da Belediye teskilati 1871 yilinda kurulmustur. Bu donemde ilce merkezinde Bezzaz, uarsibasi, Hatip, Nefs-i Zara, Yenicami ve Kilise mahalleleri olmak uzere 6 mahalle yer almaktaydi.

1877 yilindaki idari duzenlemede de Kocgiri (Zara) Sivas vilayeti merkez sancagina bagli bir kaza olarak statusunu devam ettirmistir.

Osmanli imparatorlugu- nun 93 Savasina (1877-1878 Osmanli -Rus Savasi) girmesini muteakip cikarilan 9 temmuz 1878 tarihli Nizamname geregince, ilcenin dag koylerine yerli halkin -Kars Gocmeni- adini verdigi Kirim ve Kafkas gocmenleri yerlestirilmistir.

1877, 1888 ve 1892 yillarindaki duzenlemelerde de kaza statusu devam ettirilmistir. Zara Osmanli imparatorlugu- nun son donemlerinde onem kazanmistir. semsettin Sami, Kamus ul Alam isimli eserinde -Sivas Vilayeti Merkez Sancagi- na bagli bir kaza- oldugunu zikretmekte,yine Osmanli arastirmacilarindan Kolagasi Ali Cevat Bey ise1897 yilinda yayimlamis oldugu Memalik-i Osmaniye- nin Tarih ve Cografya Lugati isimli eserinde, Zara'yi -Sivas Vilayeti Merkez Sancagina bagli 41.000- i Musluman, 58.000 nufuslu bir kazadir. 19 nahiyesi ve 128 koyunde 2 medrese, 30 okul bulunmaktadir- seklinde bilgi vermektedir.

Zara Osmanli imparatorlugu' nun son donemlerinde biraz daha onem kazanmistir. Sivas 1908 yilinda 4 sancakli, 28 kazali bir vilayetti.Sivas' in bugun ki mulki sinirlari icerisindeki ilcelerden yalniz Kocgiri o gunlerde 2. sinif ilce statusunde olup digerleri 3.sinif ilce statusundeydiler.

ilceye toplu olara yerlestirilen ilk askeri birlik 36.Piyade alayi olup nisan 1914 tarihinde gelmistir. Alay Komutani Yarbay Resit Bey' dir. 1. Dunya Savasinin baslamasi uzerine soz konusu alay Giresun' a nakledilmis, alayin binalarini insa etmek icin gelen amele taburu Zara' da kalmistir. Bu taburun yol yapmak uzere Susehri - Erzincan guzergahina gitmesinden sonra ilcede bir Talimgah Birligi kurulmustur.

1915 yilinda Talimgah Birliginde bas gosteren bir salgin hastalik uzerine, Zara' da 3 doktorun calistigi bir Askeri Hastane kurulmustur.

Salginin onu alinamayinca ilcedeki askerlerin bir bolumu hayatlarini kaybetmislerdir. ulenlerin cok olmasi defin islerinde de problemler cikarmistir. Bunun uzerine 1915 yilinda her birisi 50-60 cenaze alan buyuk toplu mezarlar yapilarak Zara sehitligi tesis edilmis, yapilan anit ise 1917 yilinda bitirilmistir.

1939 Erzincan depreminden etkilenen ve ust kismindan bir parcasi yikilan bu anit 1974 yilinda tamamen yiktirilarak yerine sembol olarak dikdortgen seklinde bir anit yapilmistir.

1987 yilinda ise esasina sadik kalinarak yeni bir anit yapmis ve devrin Cumhurbaskani Sayin Kenan EVREN tarafindan acilmistir.

Erzurum Kongresi -ne Zara' da bir temsilci gondermis, kongrede zamanin Belediye Baskani Emekli Yuzbasi Recep Efendi tarafindan temsil edilmistir. ******, Erzurum-dan Sivas- a giderken 2 Eylul 1919- da Zara- ya ugramistir.

******, esi Latife Hanim ve beraberindeki heyetle birlikte Sivas-tan Erzincan-a giderken 28 Eylul 1924- te Zara- ya ugramistir. Buradaki istirahatlari sirasinda esi Latife Hanim, yoredeki cocuk dogum ve bakim adetleriyle ilgili sorular sormus, bunun uzerine getirilen bir mahalli ebe kendisine bilgiler vermistir. Bu seyahatin donusunde ****** ve beraberindekiler sebinkarahisar- dan Sivas- a giderken 12 Ekim 1924 gunu tekrar Zara- ya ugramistir.


Zara' nin yuzolcumu 2456 Km²dir. Kuzey bolumu, Karadeniz Bolgesi- ne girmekle beraber, topraklari genellikle Yukari Kizilirmak havzasindadir.

ilce topragi,Kizilirmak vadisi boyunca uzanan ova ve cevresindeki engebeli topraklardan olusmaktadir. ilce merkezinde yukseklik ,1350 metre oldugu halde, bu havza disinda ortalama yukseklikler 2000-2500 metre civarindadir. Dogu Anadolu Daglari- nin uzantilari ve Dogu Karadeniz Bolgesi- nin ikinci siradaglari Zara sinirlari icerisine girerler. Kuzey yonunde Karacam, Tekeli (2621 m.), Kesis, Kosedag (3500 m.) ve Kizildag (3015 m.) guney yonunde uengelli (2650 m.), Beydagi (2792 m.), Gurlevik (2676 m.) ve Karababa daglari vardir.

uevrenin en onemli akarsuyu Kizilirmak' tir. Kizildag'in bati eteklerinde bulunan -Kirkgoze- denilen bolumden dogar.Vadilerden de beslenerek Zara sinirlarinda Habes Irmagi'ni ve Aci Irmak- i icerisine alir. Yesilirmak- in kuvvetli bir kolu olan Tozanli suyu da Kosedag cevresinden dogar, serefiye- den gectikten sonra Tokat sinirlarina girer.

ilce merkezine 15 Km uzaklikta ve Sivas yolu uzerinde bulunan Todurge Golu ayni zamanda Sivas- in en buyuk golu olup 5 Km² alani vardir. Cencin (Bulakbasi) ovasinin dogusunda yer alan golde, ortalama derinlik 20 metredir. En derin yerinin ise 45 metreyi buldugu soylenmektedir. Gerek dipten kaynayan gerekse yoredeki kaynaklardan olusan sular, golu bol miktarda beslemektedir. Suyu kirecli ve tuzlu olmasina ragmen, icerisinde balik yetisen nadir gollerden birisidir. icerisinde iki de ada bulunan golun fazla sulari ,acilan bir kanalla Kizilirmak- a aktarilmaktadir.

Ayrica ilce merkezinin 15 Km kuzeyinde Kaz Golu mevcuttur. Bu golun icerisi tamamen sazliklarla kaplidir. Pek cok kusun barindigi bir yerdir. Eskiden golde yetisen sazliklardan civar koyluleri hasir yaparlardi. Kus turunun fazla olusu, av mevsimlerinde pek cok avcinin bu bolgede avlanmasina imkan saglar.

b. iklimi :

Engebeli bir arazi yapisina sahip olan ilcenin tipik bir kara iklimi vardir. Yazlari sicak ve kurak; kislari soguk ve kar yagisli gecer.

Yagmur genellikle ilkbahar ve sonbahar mevsimlerinde yagar. iklim tipinin ozelligine uygun olarak gerek gece-gunduz gerekse yaz-kis mevsimlerinde sicaklik farklari buyuktur. Kuzeydogudan esen poyraz etkisinde kalan ilcede yillik ortalama sicaklik 8.6 derecedir.

Yillik ortalama yagis ise metrekareye 579.7 kg- dir.

c.Bitki urtusu :

Zara ve cevresinde bitki ortusu de iklim tipine uygun olarak dagilmistir. Yagis az oldugu icin genel olarak buyuk agac topluluklari ve ormanlar gelismemistir. Yalniz ilce merkezinde Kizilirmak-tan yararlanilarak kavak yetistirilmektedir.

serefiye bucagi civarinda cam ormanlari, 8.800 hektar araziyi kapsar. Bolucan ve Beypinari bucaklarinin yuksek kesimlerinde de meseliklere rastlanir.